Om Årdal

Årdal ligg lengst inne i Sognefjorden og dannar porten til Jotunheimen frå vest. Kommunen grensar i nord og vest til Luster, i aust til Vang (i Oppland fylke) og i sør til Lærdal.

Kommunen har to tettstader, Årdalstangen og Øvre Årdal med omlag 5260 innbyggjarar. Tettstadene er omkransa av dalane; Naddvik (Vikadalen), Nundalen, indre og ytre Ofredal, Seimsdal, Fardalen og Utladalen.

Her er det storindustri og topp moderne samfunn, velstelte gardsbruk, naust ved fjorden, skogsdrift og fiske i elv og innsjø. Jotunheimen er næraste nabo med sin dramatiske natur med fjelltindar, bratte fjellsider og høge fossefall.
 
Årdal har eit mildt klima og lite nedbør.
 
Tilhøva ligg godt til rette for avstressande rekreasjon og friluftsliv sommar og vinter. Kommunen har godt utbygde idrettsanlegg for trening, turnering og konkurranse.

Årdal kommune har rimelege bustadtomtar som er ledige for tildeling i Seimshagane i Seimsdalen og ved Temmersletti i Utladalen.

Fardalen er eit dalføre som startar i Øvre Årdal og går heilt opp til Murane med storfelt utsikt til m.o.a. Austbotntinden (over 2000 moh).

Vegen har vore krøtterveg frå Lustrabygdene over Murane ned til Øvre Årdal (Farnes), over elvane (Fardalselva og Utla) opp gjennom Moadalen til Valdres og vidare til Austlandet.

Dalen har busetnad frå år 400-500 (namn som t.d Melheim og Holsæter viser det). Det er ikkje mykje aktivt jordbruk i dalen no. I dei siste åra har det kome noko ny busetnad.

Fardalsvegen har vore viktig for bøndene på nordsida av Utla. Dette var vegen til stølane, vårstøl, mellomstøl og fjellstøl. I gamal tid hadde bøndene plikter i samband med vedlikehald av vegen, og bøndene hadde ei eiga buførenemd som tok avgjerd om flyttetidspunkt til dei forskjellige stølane.

I dag går "Fardalsvegen" heilt til Turtagrø i Luster og vegen har fått namnet ”Tindevegen”.

Årdal og Sunndal Verk laga dei første traseane i samband med kraftutbygging. Sidan har Fjellvegen as. kome til. Aksjeselskapet har fått fri grunn på Årdalssida og har fått fram fin køyreveg (ikkje stor buss) mellom Øvre Årdal og Fortun i Luster (bussrute på sommarstid). Vegen har store deler oljegrus og asfaltdekke.

Vegen er bomveg og er ein populær turist- og utfartsveg.

Du køyrer gjennom den vestlege delen av Vest- Jotunheimen (opp i 1300 m). Her er fine naturlege plassar for telting og rasting. Det er ikkje langt til fots før du får tak i Austabotn, vidare til t.d. Gravdalen, Avdalen og til Hjelle i Utladalen.

Les meir om Tindevegen på eiga heimeside.

Naddvik ligg ved Årdalsfjorden og du køyrer gjennom her når du følgjer Fv53 frå Fodnes til Årdalstangen.

Terrengformene i Naddvik er tydlege ved flater og terrassar, og terrengformasjonane dannar grunnlaget for arealplanen for dalen som gjennom denne sikrar jordbruksareala.

Innerst vert dalen strypt saman og klemd i hop av ville fjell, til den ved Skeislifossen greinar seg i 2 dalføre. Den eine fører mot Smørhola ,den andre mot Valdres eller Nysetdalen.
Vassrettane vart tidleg selde, men utbygginga kom ikkje i gang før på 80-talet og kraftstasjonen i Naddvik sett i produksjon i 1987.

Årdal og Sunndal Verk stod for kraftutbygginga, men anlegga er i dag eigde av Østfold energi a.s. Sjøen og båten var viktig for dalen og Vikadølene var kjende som dei beste sjøfolka i Årdal. Naddvik fekk vegutløysing i 1979 og skuleborna vart flytta over til Tangen skule. Naddvik har mange spor frå vikingetida med dei mange gravhaugane sine Elva deler dalen i 2 med dei 2 gardane, Vikagarden og Hovland. Som elles i Årdal hadde gardane mange husmannsplassar. Ivarsplassen er ein typisk husmannsplass for Årdal og har vernestatus gjennom arealplanen som spesialområde.

Sauedrift er hovudnæring innan jordbruket i dalen, men bær og bærdyrking har gjort sitt inntog dei seinare åra. 

Årdal kommune  

Nundalen er ein sidedal til Øvre Årdal og munnar ut i Årdalsvatnet, opp mot Øvre Årdal.

Dalen er fråflytta, men har ei historie som går attende til jernalderen. Hovudnæringa har vore jordbruk, jakt og fiske. I dalen ligg det fleire nedlagte gardar. Gardsbruka er prega av forfall.

Nundalen ligg lite tilgjengleg til, og dalen er lite besøkt. For å koma dit, må du no som før bruka båt frå vasstrondi i Øvre Årdal til munningen av dalen, der Nundalselvi renn ut.
Det er og mogleg å gå til Nundalen frå Seimsdalen.
 
Namnet vart skrive Nodale i 1330. I bygda vert namnet uttalt Nonndalen. Dei lærde gissar på at namnet kjem av eit elvenamn, Nunna.
 
Soga fortel at på det meste har 60 menneske vore busett i dalen. Nundalen hadde eigen skulekrins. Etter kvart vart folketalet mindre. Nokre utvandra til Amerika. I meir moderne tid drog fleire til industristaden Øvre Årdal. Dalen har hatt sjølvbergingshushald, men varer som dei trong utanom, bar dei opp på ryggen. Då maskinbruken kom til jordbruket i Noreg, kunne ikkje dette brukast i Nundalen. Det var for bratt og lite tilgjengeleg. Dei siste åra hadde brukarane ein sledeveg på austsida av dalen. Dei fekk ned potetene sin til sal i Årdalsbygda.
 
Som ein konklusjon kan ein vel seia at tida reiste frå Nundalen.

Indre Ofredal fortel ei sterk og tydleg historie som gjer dalen til noko meir enn ein av dalane langs Sognefjorden. Ikkje minst vasskraftanlegga er viktige og syner historia om Noreg som vasskraftproduserande nasjon. Ofredal Indre ligg nedst i det bratte dalføret Indre Ofredal som òg er kjend for den gode furuskogen sin. Husa ligg attmed Kleivefossen og har Sognefjorden (Årdalsfjorden) som næraste nabo. Gardsanlegget blir difor kalla "ne`for sjø`n".

Indre Ofredal var frå midten av 1800-talet og fram til andre verdskrig eit viktig senter for handel og næringsverksemd i heile Indre Sogn. Det var eit økonomisk og politisk tyngdepunkt i Årdal og dei 2 fyrste ordførarane var herifrå. Her var sjøbu, sagbruk og mølle frå 1900, ved sida av dei andre gardsbygningane. I dette "industriområdet" var det liv og røre med produksjon, lossing og lasting av råvarer og ferdigprodukt. Furuskogen i Ofredal har svært god kvalitet, og saman med vanleg jordbruk og fruktdyrking har dette vore levevegen for folk i Indre og Ytre Ofredal.
 
Årdal kommune har bygt bilveg fra Seimsdal til Ne`for sjø`n og rusta opp kulturvernanlegget.
På Seimsåsen har Årdalstangen Idrettslag no bygt ut sitt skisenter med skihytte og skiløyper. Anlegget står fram som eit viktig lokalt aktivitetssenter. 

Du kjem til Indre Ofredal med bil via Årdalstangen til Seimsdal og gjennom Ofredalstunnelen. Du kan òg komme via sjøvegen.

Seim kjem av gamalnorsk Sæ(h) heimr (heimen ved sjøen) og dei eldste gardane er altså heim-gardar som Seim og Asperheim.

Heile strandlina er elvegrande. Ein kan samanlikna Seimsdal med ei stor takrenne (typisk U-forma dalføre) som tek imot vatnet og sender det til fjords på kort tid, utan at det vert hefta i basseng. Elva som kjem frå Gruvefjella har vore verdfull til vatning av åker og eng, men i 1906 kom storflaumen og mange måtte rømma frå heimane sine.

Nils Torsteinson Seim var den fyrste årdølen som utvandra til Amerika.

Seimsdal hadde trygg to-delt skule fram til 1963. Då var vegtunnellen til Årdalstangen ferdig og det vart skulebuss til Tangen. Seimsdalen hadde også eigen butikk til denne tid.

Seimsdal var ei tradisjonell jordbruksbygd fram til midt på 70-talet. Då kom den store bustadbygginga etter at Seimsdal og Øyane bustadfelt vart regulert. Saman med bustadfeltet Seimshagane er det bygt mange nye bustader og kommunen har ledige tomter til ein rimeleg kostnad.

"Den største av dalane som skjer seg ut frå øvre enden av Årdalsvatnet er Utladalen. Han går frå Farnes (delen av Øvre Årdal nord for elva Utla) stort sett i same lei som fjorden og vatnet, og lagar frå ein topografisk synstad saman med dei, hovudaksen i bygdi. Men øvste enden av han (frå fjellet Friken) høyrer som alt nemnt, til Luster. Heimste enden av Utladalen, 8 km. på lag, er U-forma med flat botn og hoggbratte fjellsider Her ligg garden Volldal på nordsida ikr. tre km. frå Farnes, og Svalheim (tre bruk) og Hjelle (to bruk) framfor Volldal på sørsida. Straks framanfor Hjelle stryper dalføret seg saman, so det vert berre som ei djup, trong klove i fjelli ( kalla Vettisgjeli), der elvi skummar i botnen i ei smal renne. Men omlag ei halv mil framanfor Hjelle er det ei mindre utviding som har gjeve rom for ein gard, Vetti. Utladalen har mange sidedalføre både frå sør og nord, men alle er sokalla hengjedalar, som mynner brått ut høgt over dalbotnen. Ved mynnet åt den heimste på nordsida, Gravdalen, ligg fjellgarden Avdalen; elles finst det berre stølar i dei."

Denne utgreiinga er teke frå: Sigurd Dahl Midtun: Stadnamn i Årdal. Årbok nr. 4 frå Årdal Sogelag. Bergen 1958.

Dei fleste vil vel seia at dette er ei heller turr, kort og udramatisk skildring av Utladalen. Har du først gått gjennom Utladalen, same kva årstid, sit du att med ei kjensle av rik naturoppleving som du ikkje vil gløyma.

Vil du førebu deg til ein slik tur, er desse bøkene dei rette å lesa:
William Cecil Slingsby: Norge, den nordlige arena
Jon Schwartzott: Under Storen. Portrett av Utladalen og Vettisfossen
Rolf Kjødnes: Jotunheimen, høgt over Årdal

Utladalen naturhus vert kalla ein døropnar til natur- og kulturhistoria i Vest-Jotunheimen. Naturhuset har opningstid frå ca.20.juni til ca 20. august.

Avdalen gard var sterkt til nedfalls då bygdefolk tok til med restaurering. I dag får du overnatta (nokre få senger og sovepose/madrass ), og Avdalen gard har tilbod på alle måltid. Vetti gard og Naturhuset har kafedrift. 

Du finn mykje informasjon om Utladalen m.m. på heimesida til Vettisriket.

Ved å lesa tilvist litteratur og vitja naturhuset, skulle det gje deg rikeleg informasjon om ein av dei mest kjente dalane i Noreg. Mest utbyte har du av å oppleva dalen sjølv. Frå Rallarmonumentet og fram til Vetti gard er det fin gangveg, frå Naturhuset og fram til Vetti jamvel brukbar grusveg (fysisk handikappa kan få løyve til å bruka bil ved førespurnad på Rådhuset tlf. 57 66 50 00).

Denne vegen har si eiga historie. Han blir kalla ”Folkevegen til Vetti”. Det er ein veg skapt gjennom dugnadarbeid av folk i alle aldersklassar i Årdal og med god medverknad av Årdal og Sunndal Verk (sjå oppslagstavle ved starten av vegen på Hjelle).

Vettisfossen
I turistsamanheng er denne fossen Årdal sitt mest kjente «varemerke». Vettisfossen har vore lovprisa i litteraturen for det praktfulle frie fallet sitt og den særmerkte, openberringsbrå venleiken. Difor finn folk frå alle kantar av verda fram til fossen.
Vettisfossen har Nord-Europas høgaste, frie fossefall på 275 meter.

I boka ”Under Storen” seier Jan Schwarzott:
”For ved å syna seg eineståande velskapt, veit Vettisfossen råd for eit oppbod av høve til opplevingar som ikkje finst annan stad i verda. Trass i enorme dimensjonar let dronninga seg sjå frå alle tenkjelege kantar, stadig med uhindra utsikt til heile det beine fallet".

vettisfossen
Før Folkevegen til Vetti kom, var trafikken til fossen moderat, men dei siste åra har det vore svært mange som har vitja fossen. Den vanlegaste måten å oppleva fossen på sommartid, er å ta gangvegen til Vetti (høg standard) og derifrå på grei gangsti til fossen. Med normal gange skulle du klara dette på 1 ½ - 2 timar fram til fossen (godt skoty er viktig).
 
Vegen fram til Vettisfossen er ei naturoppleving: vatn som renn over alt gjennom bekker og sideelver med fossar som kastar seg ut over stupa i Utladalen. På sommaren er hovudelva i dalbotnen (Utla) grøn frå  brevatnet; langsamt fargar også elva Årdalsvatnet grønt.
Det er skrive mykje om Vettisfossen opp gjennom tidene. Her tek vi med nokre ord frå bygdaboka om Vettisfossen på vinterstid - Bind I, side 672, skrive av Peder Årebru:

»Slingsby fortel at han og Sulheim var dei første turistane som hadde sett Vettisfossen vinterstid. Nils Vetti var ung då, men utstyrde dei med broddar og synte dei vegen fram under fossen. Slingsby skildra dei svære istappane: «På denne søyle henger girlander med myriader av isjuveler»»…